Veteriner Hekimliği Nedir?

Veteriner hekimlik insanlığın ilk çağlarından itibaren ilerleme kaydederek günümüz şartlarına ulaşmıştır.Veteriner hekimliği tarihinde, ”Veteriner” kelimesi Latince ”veterinae / veterīnārius” kelimesinden gelmiştir. Türkçede ise “veteriner“ sözcüğü “hayvan” veya “hayvanla alakalı” olan anlamına gelir. İlk kez Thomas Browne tarafından 1646 yılında basılı olarak kullanılmıştır. 

Veteriner Hekimliği; hayvanların ıslahı, üretimi, tüketimi aynı zamanda hastalıklarının tanısı ve tedavisi gibi görevleriyle hayvansal ürünlerin halk sağlığı açısından muayene ve denetimi işlevlerinden sorumlu hekim olarak tanımlanır.

Veteriner hekimler klinik çalışmaları dışında; hayvanları tedavi ettiren hayır kuruluşlarında, veteriner fakültelerinde, araştırma laboratuvarlarında, hayvan yemi yapan kuruluşlarda, ilaç firmalarında, gıda firmalarında , tarımsal danışmanlık kuruluşlarında ve daha pek çok alanda çalışabilirler.

Mesleğin Doğuşu ve Dünya Tarihindeki Gelişimi Nasıl Gerçekleşmiştir?

Veteriner hekimlik tarihi birçok teoriye göre günümüzden yaklaşık 15.000-20.000 yıl önce hayvanların evcilleştirilmesi ile başlamıştır. Bilinen ilk veterinerlik uygulaması, M.Ö. 9.000’de Ortadoğu’da ortaya çıkmıştır. Koyun çobanları, sürülerine koruyuculuk yapan köpekler de dahil olmak üzere hayvanlarını tedavi etmek için ilkel tıbbi beceriler kullandılar. Binlerce yıl sonra, M.Ö. 4.000 – 3.000 yılları arasında Mısır’da hayvanların tıbbi tedavisi daha da yaygın hale gelmiştir, ancak o dönemde hala büyük ölçüde gelişmiş durumda değildir. 

Eski insanlar; kedileri, kümes hayvanlarını ve köpekleri evcilleştirmeye başlamıştır. Hayvan sahipleri aynı zamanda bugün çoğumuzun yaptığı gibi onları evlerinin bir üyesi olarak görmeye başlamıştır. İnsanlık taş devrinden çıkıp hayvanların vahşi doğal yaşamlarını evcilleştirdikçe, çalışan köpeklerin ve hasta hayvanların ihtiyaçlarını karşılamak oldukça önemli bir hale gelmiştir.

Yaklaşık olarak M.Ö. 1.900’de birtakım kişiler, dört kutsal Hindu metninde “veterinerlik tıbbı” ile ilgili ilk yazılı kayıtları ele geçirmiştir. Bu metinlerde, insan ve hayvan tıbbı alanlarını ana hatlarıyla belirten iki ayrı yazı bulunmaktadır.1850’de ise arkeologlar, papirüsten yapılmış eski bir veterinerlik tıp ders kitabının parçalarını keşfettiler. Bu metin kuşlar, sığırlar, köpekler ve balıklarla ilgili hastalıkları kapsamaktadır. Atlar; ulaşım, tarım ve ticaret amacıyla ekonomik olarak önemli oldukları için eski tıbbi bakımın birinci derecede odak noktasıydı. İlk uygarlıklardan olan Mezopotamya’da da hastalıkların tedavisi rahip – hekimler tarafından yapılmakta olduğu belirtilir. 

Yazılı tarihte bilinen ilk veteriner “Urlugaledinna’’ dır. Tarih boyunca birçok uygarlıkta veteriner hekimlere farklı unvanlar verilmiştir: Salihotriya, Salutri, Hippiatroi, Dampezisk, Baytar vb. gibi. Ancak bu isimlerden kuşkusuz batıda en yaygını, Roma İmparatorluğu’nda veteriner hekimleri tanımlamak için kullanılan “Medicus Veterinarius”tur. Latince olan bu ifade o dönemde “Hayvan Hekimi” anlamında kullanılmıştır. Mezopotamya’da hüküm süren uygarlıklardan Sümerlerde insan hekimlerine “A-su” hayvan hekimlerine de “Monai-su” adı verilmiştir. 

Antik Yunan uygarlığında atların sağaltımı(=tedavisi) ile ilgilenen kişiler için “at doktoru” anlamına gelen “hippiatroi” kullanılmıştır. Özellikle Ege bölgesinde gelişmiş olan Antik Yunan’da veteriner hekimlik başta at sağlığı olmak üzere önemli derecede gelişmiştir. M.Ö. IV. yüzyılda yaşamış olan filozof Aristoteles aynı zamanda veteriner hekimlik de yapmıştır. “Historia Animalium” adlı eserinde hayvan sağlığından bahsetmektedir. 

Roma imparatorluğunda ise eski etimologlar, “hayvana yük bağlanan bel ve karın bölgesi’’ ve “hayvan hekimliği’’ anlamında “venterina’’ kelimesinin kullanıldığını görmüştür. “Veterinarius’’ kelimesi Latince “yük hayvanı’’ anlamına gelmektedir. 1760 ‘larda Claude Bourgelat tarafından, Fransa’nın Lyon kentinde ilk veterinerlik okulu kurulmuştur. Fransa’da bu okulun açılmasıyla beraber veteriner hekimliğinde bilimsel çalışmaların resmen doğmuş olduğu kabul görmektedir.

Son birkaç yüzyıl boyunca insan tıbbı gelişip ilerledikçe, veteriner tıbbı da gelişmiştir. 1863’te Amerika’da, Amerikan Veteriner Hekimler Birliği, veteriner hekimlik alanını tanıtmanın bir yolu olarak ortaya çıkmıştır. Amacı ise veteriner tıbbının ve uygulayıcılarının ilerlemesini kontrol etmekti. Daha da sonralardaysa Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), 1965 yılında veteriner ilaçlarını denetlemek için bir Veteriner Tıp Şubesi kurdu. Veteriner Tıp Şubesi, sonrasında Veterinerlik Merkezi (CVM) adını aldı. CVM’nin çalışması, gıda, ilaç ve hayvanlara yönelik diğer ürünlerle ilgili düzenlemeleri denetlemesi bakımından günümüzde de büyük önem arz etmektedir.

“Medicina Hominem Curat, Veterinaria Humanitatem”

“Beşerî hekim insanı tedavi eder, veteriner hekim insanlığı.”

Türkiye’de Veteriner Hekimliğinin Tarihi Gelişimi Nasıl Gerçekleşmiştir?

İslam Uygarlığı’nda 9.-15. yüzyıllar arasında at yetiştiriciliği ve hayvan hastalıkları ile ilgili el yazmalarına “baytarname’’ ; bu kitabı yazanlarla beraber hayvanların beslenmesi, bakımı ve sağlıkları ile ilgilenenlere de “baytar’’ denilmektedir. Türkiye’de veteriner hekimlik 19.yüzyıla kadar usta-çırak ilişkisi ile yetişmiş kişiler dahilinde yapılmaktaydı. Osmanlı Devleti’nden bu yana tam bir bilimsel nitelik taşımayan ampriklerce(=deneycilikle) aktarılan gözlem-deneye dayalı bilgilerin yetersiz olmasından ve de Avrupa’da veteriner okullarının açılmış olup hayvan varlığı, refahı ve sağlığının garanti altına alınmaya başlamış olmasına bağlı olarak üretim artışı vb. nedenler dolayısıyla veteriner hekimler ve veteriner okullarının eksikliği iyiden iyiye hissedilmekteydi. 

Türkiye’de ilk Veteriner Hekimliği öğretimine ise 1842 yılında Godlewsky isimli prusyalı bir askeri veteriner tarafından İstanbul’da 12 öğrenci ile başlanmıştır. Godlewsky öncülüğünde Askeri Baytar Mektebi (Askeri Veteriner Okulu) 1842 yılında açılmıştır. Prusya Kraliyet Tugayı Veteriner Hekimi Godlewsky tarafından eğitim verilen okulun ilk devresinde dersler 12 öğrenci ve tercüman yardımıyla işlenmiş, dersler 3 yıl sonra 1845 yılında tamamlanmıştır. Ardından 1889 yılında Mülkiye Baytar Mektebi (Sivil Veteriner Okulu) kurulmuştur. İstiklal Marşı şairi olan Mehmet Akif (Ersoy) okul birincisi olarak buradan mezun olmuştur. Daha sonrasında bu iki mektep birleştirilerek “Baytar Mekteb-i Alisi” adı “Yüksek Baytar Mektebi” olarak değiştirilmiştir. 1933’de Yüksek Baytar Mektebi adıyla Ankara’ya taşınmıştır. Bu taşınmanın doğrultusunda Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü kurulmuş ve Yüksek Ziraat Enstitüsü Baytar Fakültesi de açılmıştır. 1937’de ise Baytar Fakültesi adı Veteriner Fakültesi olarak değiştirilmiştir. 1939’da Öğrenim süresi 5 yıla çıkarılmış ve de 1948’de Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi bünyesine alınmıştır. 

Türk tarihindeki bazı veteriner hekim büyüklerimiz: 

Veteriner Hekim Mehmet Akif ERSOY, 

Ord. Prof. Dr. Fazlı Faik YEGÜL, 

Muzaffer BEKMAN,

Ord.Prof., Dr. Şevki AKÇAY, 

Ord. Prof. Dr. Süreyya Tahsin AYGÜN, 

Merver ANSEL, 

Sabire AYDEMİR (Türkiye’nin ilk kadın veteriner hekimi)

“Denilebilir ki; insan hekimliği, veteriner hekimliği yanında okyanusa karşı iç deniz gibidir.

Beşeri Hekimlik insan için, oysa Veteriner Hekimlik insanlık içindir.”
-İsmet İNÖNÜ

Bu blog yazısı, Vet. Hek. Mahmut Oğuzhan YALÇIN tarafından doğrulanmıştır.