Zoonoz Nedir? 

Yunanca zoon “hayvan” ve nosos “hastalık” kelimelerinin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir kavramdır. Hayvanlardan insanlara veya insanlardan hayvanlara doğal koşullar altında bulaşabilen hastalık anlamına gelmektedir.

Zoonoz Hastalıklar Nelerdir?

Zoonoz kavramı üzerinde ilk çalışma 1849 yılında Alman patolog Dr.Rudolf Virchow tarafından yapılmıştır. Zoonoz hastalıklar yüzyıllardan beri insanoğluyla birlikte varlıklarını sürdürmektedir ve toplum sağlığını etkileyen hastalıkların %60’ı zoonoz karakterdedir. Günümüze kadar 200’den fazla zoonoz hastalık tanımlanmıştır.

Kuduz, Tüberküloz, Antraks (Şarbon), Bruselloz, Bovine Spongiform Ensefalopati (Deli dana hastalığı), Leptospiroz, Salmonelloz, Leishmaniasis, Ekinokokkoz, Toksoplazmoz, Kuş gribi, Domuz gribi ve yakın zamanda tüm dünyayı etkisi altına alan COVİD-19 hepimizin bildiği yaygın zoonoz hastalıklardandır. 

Zoonoz Hastalıklar Nasıl Bulaşır ve Nasıl Korunabiliriz?

Birçok hastalık vektör denilen organizmalar aracılığıyla hayvanlardan insanlara taşınır. Bu vektörler (aracı canlılar); sinekler, keneler, kemiriciler veya bunların taşıdığı ikincil hayvanlar (örneğin keneler) olabilir. Zoonoz özellik taşıyan hastalıkların insanlara bulaşması; enfekte hayvana veya hayvansal ürünlere, hayvansal gıdalara, enfekte hayvanların sekresyonlarına, kanlarına veya diğer atıklarına, deri ve kürkleri gibi kontamine materyallerine doğrudan veya dolaylı temas sonucu olmaktadır. 

Eğer bir ülke zoonoz hastalıklar açısından hayvanlarla iyi bir mücadele göstermiyorsa ve hayvansal ürünlerini güvenli bir şekilde pazara sunamıyorsa o ülkenin insanları çok sayıda zoonoz etken açısından risk altındadır.

Zoonoz hastalıklarla mücadelede başarı Tek Sağlık yaklaşımı ile mümkündür. Tek Sağlık Yaklaşımı yerel, ulusal ve evrensel anlamda insanların, hayvanların ve çevrenin tam sağlığa ulaştırılması amacıyla farklı disiplinlerin birlikte çalışması ve işbirliğini ifade eder. Ve bu şekliyle Dünya sağlığını korumayı amaçlar. Covid-19 bu yaklaşımın vazgeçilmez olduğunu da ortaya koymuştur. Bununla birlikte zoonozlarla mücadelede önerilebilecek yaklaşımlar;

• Toplumun, zoonoz hastalıklar ve bu hastalıkların önlenmesi konusunda bilinçlendirilmesi,
• Zoonoz hastalıklar ile ilgili risk analizlerinin yapılması ve böylece tehditlerin önceden belirlenmesi,
• Zoonoz hastalıkların tanısına yönelik laboratuvar altyapısının güçlendirilmesi, tedaviye yönelik yaklaşımların rasyonel hale getirilmesi,
• İzleme, değerlendirme, koordinasyon ve konuya ilişkin planlamaların yapılması şeklinde ifade edilebilir.

 Tek Sağlık Nedir? Bu Yaklaşım Neyi Amaçlar?

Tek Sağlık yaklaşımının amacı, halka daha iyi hizmet sunabilmek için “koruma tedaviden üstündür.” prensibinin esas alınarak sağlığın bütünsel olarak korunmasını savunmaktır. Birden fazla sektörün entegre şekilde çalışarak geleceğe yönelik politikaların ve fikirlerin üretilmesi de amaçları arasındadır. 

Tek Tıp; insan sağlık uygulayıcıları, veteriner hekimler ve çevre sağlığı profesyonellerini bir araya getirmek için mükemmel birleştirici bir kavramdır. Tek Sağlık birçok ülkeden önde gelen bilim insanları ve içinde Dünya Sağlık Örgütü, Gıda ve Tarım örgütü, Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü, Uluslararası Hayvan Sağlığı Federasyonu, Kuduz Kontrolü İçin Küresel İttifak gibi kuruluşların da olduğu organizasyonlar tarafından önerilmekte ve desteklenmektedir.

Veteriner Hekimlerinin Tek Sağlık Yaklaşımındaki Rolü Nedir?

Yaşadığımız dünyada insan, hayvan ve ekosistem birbiriyle sıkı sıkıya bağlantılıdır. Bu üç kavram arasındaki ilişki oldukça karmaşıktır. Ekosistemde meydana gelen her türlü değişiklik doğrudan insan ve hayvan sağlığına yansımaktadır. Bu bağlamda kötü ekosistem sağlıksız hayvanlar, sağlıksız hayvanlar ise sağlıksız insanlar demektir. Tek tıp ise bu üç farklı disiplinin işbirlikçi çalışarak olumsuzlukları önlemesi için ortaya konulmuştur. Veteriner hekimler bu entegre yaklaşımda kilit rol oynamaktadır. Gerek hayvanların koruyucu hekimliğinde gerekse gıda kontrol noktalarındaki görevleriyle veteriner hekimlerin rolü oldukça önemlidir.

Bu Blog yazısı, Vet. Hek. Mehmet Murat KILIÇ tarafından doğrulanmıştır.

KAYNAKLAR

Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi.’’ Dünya zoonoz günü’’. Erişim: 11.09.2023.http://www.veterinary.ankara.edu.tr/2021/07/06/dunya-zoonoz-gunu

Centers for Disease Control and Prevention. ‘’parasites’’. Erişim: 11.09.2023. https://www.cdc.gov/parasites/transmission/index.html#animal 

World health organization. ‘’one health’’. Erişim : 11.09.2023. https://www.who.int/health-topics/one-health#tab=tab_1 

Centers for Disease Control and Prevention. ‘’zoonotic diseases ’’. Erişim: 11.09.2023. https://www.cdc.gov/onehealth/basics/zoonotic-diseases.html