Hayvanlar genellikle zehirli maddeleri tanır ve doğal olarak uzak dururlar. Fakat açlık veya pika (toprak yalama adıyla da bilinen; toprak, naylon, tahta, metal maddeler gibi yenmeyen şeyleri yeme sapkınlığı); yiyeceklerin koku, tat ve renklerindeki değişimler, insanların kasten veya kazara bu maddeleri açığa çıkarmasıyla hayvanlarda zehirlenmeler görülebilmektedir.

Halsizlik, kusma, çöküş ve bilinç kaybı, nefes almada zorlanma, şişlik, nöbet geçirme gibi zehirlenme belirtileri oluşabilmektedir. Zehirleme şüphesi olan gıda veya toksik maddenin evcil hayvanınız tarafından tüketildiği an ya da tüketiminden sonra belirtiler fark edildiğinde vakit kaybetmeden veteriner hekiminize başvurmalısınız. 

Kedi ve Köpeklerde Zehirlenme Çeşitleri Nelerdir?

Evcil dostlarımız birçok farklı gıda, ilaç, pestisit, biyotoksin, temizlik malzemesi veya bitkisel maddelerden kaynaklı zehirlenme geçirebilmektedirler. Zehirlenmeler havadan soluma veya gıda yoluyla olabilir.

Pestisit olarak kullanılan, fare zehirleri, haşere ilaçları gibi maddeler hayati tehlike oluşturabilecek zehirlenmeler meydana getirebilmektedir. Evcil hayvanınızın bu gibi maddelerle etkileşimini fark ettiğinizde vakit kaybetmeden veteriner hekiminize danışmanız en doğrusu olacaktır. Ayrıca bazı sokan sinek veya böcekler de salgıladıkları maddeler sebebiyle hayvanlarda zehirlenmelere sebep olabilmektedir.

Kedi ve Köpeklerde Zehirlenmelere Neden Olan Gıdalar Nelerdir?

Çikolata: İçerisinde  teobromin adlı metilksantinler bulunur. Bu madde bazı reaksiyonlar sonucunda kas kasılmalarının artmasına neden olur. Zehirli miktarı 15-20 mg/kg dır. Tüketime sunulan çikolatalar farklı oranlarda teobromin ve kafein içerir, dolayısıyla kedi ve köpeklerin duyarlılıkları değişken olabilmektedir. 

Zehirlenme belirtileri: Genelde 1-4 saat içinde meydana gelen kusma, huzursuzluk, ataksi, nöbet, kas titreme, koma ve ölüm olarak görülebilir. Özellikle geçmişinde kalp, karaciğer, böbrek ve sinirsel bozuklukları olan evcil hayvanlarımız klinik belirti göstermeseler dahi veteriner hekimi tarafından muayene edilmelidir.

Kahve, Çay, Soda ve Gazlı İçecekler: Kafein, teofilin gibi metilksantinler de bazı reaksiyonlar sonucu kas kasılmalarının artmasına neden olurlar. Zehirlenme belirtileri çikolatada görülenlerle aynıdır.

Çöp ve Bozulmuş Gıdalar: Çöp ve bozulmuş gıdalarda çoğalmış olan bazı bakterilerden (E.coli, Streptococcus, Salmonella spp., C. perfringens, C. botulinum vb.) açığa çıkan endotoksinler birçok farklı mekanizma ile zehirlenmelere sebep olurlar. Bu zehirlenme türlerine enterotoksemi denmektedir. Zehirlenme belirtisi olarak ise genelde 3 saat içinde başlayan kusma, ishal, dehidrasyon ve ateş görülebilir. Hayati tehlike yaratan bazı sendromlara da sebep olmaktadırlar.

Sarımsak ve Soğan: Yapılarındaki disülfid, trisülfid, tiyosülfonatlar zehirlenmelere sebep olur. Pişirme veya bitkinin bozulması zehirliliğini azaltmaz. Kedilerde 5, köpeklerde 10-15 g/kg/gün vücut ağırlığında soğan tüketimi klinik yönden tehlikeli semptomlara sebep olmaktadır. 

Zehirlenme belirtileri: Taşipne(Aşırı hızlı soluk alıp verme), uyuşukluk, halsizlik, kusma, ishal olarak sayılabilmektedir.

Üzüm (Vitis spp.): Genelde köpeklerde zehirlenmelere sebep olmaktadır ancak etki maddesi henüz bilinmemektedir. Yaş veya kuru, iki hali de zehirlenmelere sebep olmaktadır. 

Belirtiler: Üzüm yedikten 24-72 saat içinde anürik böbrek yetmezliği, kusma, ishal, güçsüzlük, sıvı kaybı ve kollaps(kan toplanması) olarak görülmektedir. Köpeklerde böbrek hasarına sebep olan üzüm miktarı 12-31 g/kg vücut ağırlığı iken, kuru üzümde ise bu oran 2,85 g/kg vücut ağırlığıdır.

Kedi ve Köpeklerde Zehirlenmelere Neden Olan Temizlik Ürünleri ve Kimyasallar Nelerdir?

Çamaşır suyu vb. pek çok ev temizlik ürünü; sodyum hipoklorit, sodyum peroksit, etilen glikol (Boya, ahşap renklendirici, hidrolik fren sıvısı, yazıcı kartuşu içerisinde bulunmaktadır), ksilitol (diş macunu, sakız, nane şekeri içerisinde bulunmaktadır), kimyasal temizlik maddeleri, naftalin, pil ve bataryalar gibi bazı maddeler bu gruptadır. Evcil hayvanınız için oldukça tehlikeli durumlara sebep olabilmektedirler, bu maddeler sebebiyle gerçekleşen zehirlenmelerde de mutlaka veteriner hekiminizle iletişime geçmelisiniz.

Çamaşır suyu: Genelde aşırı tükürük salgısı, karın ağrısı, öksürük, kusma, farenks tahrişi; solunum yoluyla maruz kalınmışsa nefes darlığı, öğürme gibi belirtiler görülebilir.

Naftalin: Genellikle yutulduktan 3-5 gün sonrası kusma, nefes, ağız ve kusmuğunda naftalin kokusu, nöbet gibi belirtiler görülebilir.

Kedi ve Köpeklerde Zehirlenmelere Neden Olan Bazı Bitkiler Nelerdir?

Zakkum: Bitkinin kuru veya yaş her parçası zehirlidir. Zehir etkisi yaratan madde oleandrin’ dir. Belirti olarak da bradikardi(düşük kalp atımı) , aritmi, hiperkalemi(kandaki potasyum miktarının yüksek olması) ve ani ölüm meydana gelebilmektedir. Az miktarı bile oldukça tehlikelidir. Farkına varıldığında da en hızlı şekilde veteriner hekimi ile iletişime geçilmelidir.

Zambak: Evde ve bahçelerde yaygın şekilde kullanılan daha çok kediler için zehirli olan bir süs bitkisidir. Tüm kısımları oldukça zehirlidir. Zehir etkisi yapan etkeni bilinmemektedir. 2-3 yaprağı veya bir parçası öldürücü olabilmektedir. Tükürük, salya çıkarma, halsizlik, iştahsızlık belirtileri görülmektedir. Tüketiminden 48-96 saat sonra böbrek bozukluklarını takiben iştahsızlık ardından da ölüm gerçekleşebilmektedir.

Sümbül (Hyacinthus orientalis): Yetiştirilen bir süs bitkisidir. Zehirleme etkeni içerdiği kalsiyum oksalat kristalleridir. Belirti olarak genelde mukoz zarlarda irritasyon(lokal tahriş), kolik(gaz sancısı), kusma, ishal görülmektedir.

Nergis (Narcissus spp.) : İçerdiği narsisin ve birçok fenantren alkaloid madde zehirlenme yaratmaktadır. Soğan kısmında bu madde daha fazla bulunmaktadır. Genelde bitkinin yenmesi veya içinde bulunduğu suyun içilmesi sonucu şekillenmektedir. Birkaç bitki soğanı küçük bir hayvan için öldürücüdür. Kusma, aşırı tükürük salgısı, şiddetli sıvı kaybı gibi değişken belirtileri olduğu gibi bazı vakalar ölümle de sonuçlanabilmektedir.

Hanımeli (Lonicera spp.) : Genelde köpekler için ve düşük derecede zehir etkisi oluşturur. Meyveleri güçlü irritan özellikteki valerianik asit ve ksilostein içermektdir. Belirtileri ise ortalama iki saat içinde kusma, karın ağrısı, bazen kanlı ishal, depresyon şeklinde görülmektedir.

Kenevir (Cannabis spp.) : Köpekler için düşük derece zehirlidir. Cannabinol, cannabidiol ve tetrahydrocannabinol içerikleri zehirlenmelerden sorumludur. Klinik bulgu olarak halsizlik, arka bacaklarda görülen ataksi, idrar ya da dışkı tutamama, gözlerde duyarlılık, davranış bozuklukları ve koku, gürültülere karşı aşırı hassasiyet gözlenmektedir. Şiddetli vakalar koma ve ölümle sonuçlanabilmektedir. Vakaların çoğu uyuşturucu yakalamış polislerin veya uyuşturucu madde satan, kullanan kişilerin köpekleridir.

Yukarıdaki bitkiler haricinde tütün, tespih ağacı, yüksükotu, öksük otu, Hint yağı, çoban püskülü, atkestanesi, müge çiçeği, hindistan cevizi ve macadamia fındığı evcil hayvanlarda zehirlenme meydana getirebilecek diğer bitkiler olarak sayılabilmektedir.

Bu blog yazısı, Vet. Hek. Mahmut Oğuzhan YALÇIN tarafından doğrulanmıştır.

KAYNAKLAR

Kaya, S. (2002). Zehirlenmelerin Sebepleri, Tanısı ve Sağaltımı. 185-206. Alınmıştır: S. Kaya, İ. Pirinçci, A. Bilgili. (Ed.). Veteriner Hekimliğinde Toksikoloji. Medisan Yayın Serisi:53. Ankara. Son Erişim Tarihi: 29.09.2023

Vetrium. “ Köpek Zehirlenmesi Belirtileri ”. Erişim: 01.10.2023. https://ankaravetrium.com/blog/kopek-zehirlenmesi-belirtileri

YİPEL,M. (2023), Kedi ve Köpek Hekimliği. Ankara, Türkiye: Ender YARSAN. Son Erişim Tarihi 29.09.2023