Koprofaji, kemirgenler ve lagomorflar(tavşanımsılar) tarafından ve daha az derecede domuz yavruları, taylar, köpekler ve insan olmayan primatlar tarafından gerçekleştirilir. Kemirgenlerin ve tavşanların sindirim sisteminin yapısı nedeniyle, birçok temel besin maddesini sağlamak için koprofaji gereklidir. Bu alışkanlık doğası gereği diğer davranışsal ve fizyolojik faktörlerle ilişkilidir. Kemirgenlerde, lagomorflarda ve belki de domuz yavrularında ve taylarda dışkının yeniden sindirimi, gastrointestinal sistem tarafından tam olarak sindirilmeyen ve dışkıyla atılan zengin vitamin, mineral, amino asit ve diğer bir besin kaynağı olduğundan hayvana besinsel faydalar sağlar.

Köpeklerde Koprofaji 

Koprofaji davranışı köpek sahipleri tarafından yaygın olarak gözlemlenen bir alışkanlıktır. Yapılan bazı araştırmalara göre evcil köpeklerin neredeyse %50’ sinin yaşamları boyunca en az bir kez koprofaji epizodu yaşadığı, yaklaşık %28’ inde bu davranışın tekrarlanadığı tahmin edilmektedir. Ayrıca köpeklerde meydana gelen bu davranışsal sapmaların özellikle refakatçi köpeklerde itaat eğitimi, yürüyüş sıklığı ve evde yalnız geçirilen süre gibi faktörlerle ilgili olduğu çalışmalarda gösterilmiştir.Kanıtlanmamış teoriler, diyetin(beslenmenin) köpek koprofajisini etkilediğini ileri sürmüştür. Daha spesifik olarak, yüksek karbonhidrat (nişasta) alımı, yetersiz B1 vitamini (tiamin) alımı, ortalamanın altında sindirilebilirliğe sahip diyetler ve düşük lifli diyetlerin hepsinin koprofajik davranışı teşvik ettiği öne sürülmüştür. Birlikte yaşayan birden fazla köpek varlığında bu davranışın diğer köpekler tarafından da öğrenilebileceği hususuna dikkat edilmelidir. Spesifik bir sindirim fonksiyonudur ancak atalarından miras kalan bu tür köpek davranışları tam olarak anlaşılamamıştır. Koprofajik davranış, sindirim hastalığı veya kronik stres nedeniyle ortaya çıktığı zaman kliniktir. Aksi takdirde normal köpek davranışı olarak kabul edilebilir. Konuyla ilgili oldukça az veri bulunmaktadır ve bu veriler içinden koprofaji nedenlerini sıralamak gerekir ise:

• Emzirme dönemindeki dişi köpekler hijyen ve yavrusunu koruma içgüdüsü sebebiyle bu davranışı sergileyebilir ve aynı zamanda dışkının kokusunu ortadan kaldırarak yırtıcılardan kaçınma amaçlı bu davranışı gösterebilmektedirler.

• Bir veya daha fazla koprofajik hayvanın bir arada yaşamasından kaynaklı oluşabilir.

• Stresin bazı köpekler üzerinde böyle bir etkisi olabileceği gözlenmiştir.

• Evcil hayvan sahiplerinin köpeklerini dışkı yerken gördüklerinde uyguladıkları ceza, günde yalnızca bir öğün yemek vermesi ve dengesiz yiyecek tüketmeleri de koprofajiye sebep olabilmektedir.

• Pankreas enzimlerinin yetersizliği sebebiyle de şekillenebilmektedir.

• Koprofaji aynı zamanda hastalık veya strese verilen tepkinin bir parçası da olabilir. Dışkı yemek, hayvanın besin eksikliği yaşadığı, besinlerini düzgün sindiremediği veya psikolojik sıkıntı yaşadığı anlamına gelebilir. Bu aynı zamanda hayvanın besinlerini ve enerjisini çalan bir parazitin varlığına da işaret edebilir.

Koprofajinin iki türü vardır: 

Otokoprofaji, kendi ürettiği dışkıları yeme eylemidir.

Alokoprofaji, diğer hayvanların dışkılarını tüketme eylemidir.

Bunların her ikisi de köpeklerde gözlemlenmiştir.

Kedilerde Koprofaji

Kedilerde daha az görülen bir durumdur. Dışkı, kedileri kötü etkileyebilecek bazı parazit ve bakteriler içerir. Kendi alanlarını temizlemek için bazen dışkılarını yiyebilirler fakat bu durum davranış bozukluğu olarak nitelendirilmektedir. Kedilerde koprofajiye neden olacak sebepler ise şunlardır:

• Diyabet, 
• Tiroid hastalıkları, 
• Yetersiz beslenme ve 
• Vitamin eksikliklerine bağlı şekillenebilir.

Psikolojik olarak altında yatan sebepler ise: 

• Dikkat çekme veya kum/ kum kabının doluluğundan şikayet etme, 
• Stres ve endişe, 
• Can sıkıntısı olabilmektedir.

Tavşanlarda Koprofaji

Tavşanlarda besinlerin tam olarak sindirilebilmesi için bu davranış tamamen fizyolojiktir. Bu sistemde tavşanda iki çeşit dışkı üretilmektedir. Sert dışkılar dışarı atılır, ancak yumuşak 

dışkılar anüsten atılmak üzere iken tavşan tarafından ağza geri alınır, çiğnenmeden yutulur.

Sekotrof, yumuşak dışkıdır. Dışkının üçte birini oluştururlar. Evcillerde gece, yabanilerde gündüz oluşur. %32 ham protein ve vitamince zengindir. İkinci sindirimde tamamı emilmiş olur. Geceleri sert dışkıların geçici olarak kullanılması, tavşanların bir süre yiyeceksiz kalmasına olanak tanır. Böylece tavşanlara davranışsal esneklik ve dolayısıyla ekolojik bir avantaj sağlar. Koprofajinin olmaması tavşanlarda yemden yararlanabilme oranını oldukça düşürecek bir durumdur. Bu da tavşanlarda büyüme performansının azalmasına yol açacaktır.

Bu blog yazısı Vet. Hek. Ekin TOPKAYA tarafından doğrulanmıştır.

Kaynaklar:

VENDRAMİNİ T.H.A., GOMES V.Z., ANASTACİO G.L., vd. (9 aralık 2022). Yetişkin Köpeklerde Koprofajik Davranışın Diyet Besin Maddeleri ve Dışkı Fermantasyon Ürünlerinin Sindirilebilirliği Üzerindeki Etkisinin Değerlendirilmesi. Sao paulo, Brezilya.https://www.mdpi.com/2306-7381/9/12/686#B2-vetsci-09-00686

Wang Z., He H., Chen M., Ni M. vd. (10 mayıs 2023). Koprofajinin önlenmesinin tavşanların büyüme performansı, serum biyokimyası ve bağırsak mikrobiyomu üzerindeki etkisi. Zhengzhou, Çin. https://bmcmicrobiol.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12866-023-02869-y#citeas
BEYNEN AC. (2020). Diet and canine coprophagy. https://www.researchgate.net/publication/342657293_Beynen_AC_2020_Diet_and_canine_coprophagy?enrichId=rgreq-2f928ad7fd44de5f79f3ad66cac3cf8d-XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzM0MjY1NzI5MztBUzo5MDkxMjA0NzEzMjI2MjZAMTU5Mzc2MjYxOTUwNQ%3D%3D&el=1_x_3&_esc=publicationCoverPdf