Kedilerde kızgınlık dönemi, puberta (ergenlik) dönemini tamamlamış ve kısırlaştırma operasyonu olmamış dişi ve erkek kedilerin çiftleşmeye açık ve hazır olduğunu bir dönemdir. Erkek kedilerde kızgınlık dönemi belirli tarihlerle sınırlı değildir yani puberta dönemini atlatmış erkek kediler yetişkinliğe girdiklerinde her an çiftleşmeye hazır haldedirler. Dişi kediler ise erkek kedilerin aksine kızgınlık dönemine belli periyotlar içinde girerler. Bu bilgiler doğrultusunda kızgınlık dönemi için daha çok ele alınan grup dişi hayvanlardır.

Kedilerde Pubertas (Ergenlik)

Puberta (ergenlik), hem insanlarda hem de hayvanlarda çocukluk dönemi ile yetişkinlik dönemleri arasında olan bir geçiş dönemidir.

Kedilerde bu dönemde çocuksu hareketler yerini yetişkince hareketlere bırakır ve cinsiyet karakterlerini kazanır. Yetişkinliğe, bedenleri ve psikolojileri bu geçişte hazırlanır.

Peki kediler puberta yaşına ne zaman gelirler?

Aslında bu soru için kesin bir tarih vermek doğru değildir; kedinin ırkı, hangi mevsimde doğduğu faktörü bu sorunun cevabını değiştirmektedir. Örneğin cinsel olgunluğa ulaşma yaşı bazı kedilerde 3-4 aylık olabilirken bazı uzun tüylü kedi ırklarında bu yaş 18 aylara kadar çıkabilmektedir fakat çoğu kedide ortalama bu süre 6-9 aylık yaştır. Ayrıca kedilerde yapay ışığa bağlı olarak düzensiz seksüel sikluslara da rastlanmaktadır.

Puberta yaşına ulaşan erkek hayvanlar çiftleşmeye hazırdırlar fakat dişiler sadece belli bir süre aralığında çiftleşmeyi kabul ederler. Bu zaman dilimine östrus (kızgınlık) denir. Bahsedildiği gibi belli periyotlar içinde gerçekleşir ve bu periyoda seksüel siklus adı verilir.

Kedilerde östrus

Kediler mevsime bağlı çoklu östrus (poliöstrus) gösteren hayvanlardır. Gebelik veya hayali gebelik şekillenmedikçe, kedilerde çiftleşme sezonu boyunca östrus siklusu tekrar eder. Seksüel siklusların uyarılmasında artan gün ışığının önemli rolü vardır. Östrus aktivitesinin en yüksek olduğu aylar Şubat ve Mart aylarıdır. Genel olarak, östrus aktivitesinin ve çiftleşmenin olmadığı dönem ise Eylül ile Ocak ayları arasındaki dönemdir.

Hayali gebelik : çiftleşmeden sonra döllenme olmadığı halde dişinin kendini gebe zannetmesidir.

Ayrıca kediler çoğu hayvanın göstermiş olduğu spontan ovulasyon yerine provoke ovulasyon gösterirler.

Ovulasyon : Tıbbi olarak ovulasyon yumurtlama dönemini ifade eder ve provoke ovulasyon, ovulasyonun çiftleşmenin etkisiyle birlikte indüklenmiş ve reflekssel olarak ortaya çıkmasıdır.

Dişi kedilerde östrus dönemi ne kadar sürer? 

Kedilerde kızgınlık dönemi süresi kediden kediye değişse de ortalama bu süre 7 gündür.  

Peki kedilerin kızgınlığa girdiğini nasıl anlarız?

Kediler bahsedildiği gibi kısırlaştırma operasyonu geçirmedikleri durumda ve kızgınlık yaşlarına geldiklerinde, kızgınlık dönemine özel benzer tipik davranışlar sergilerler fakat bu davranışlarda çok büyük değişikler olmasa da kediden kediye değişmektedir.

Bu davranışlar öncelikle;

Dışarıya çıkma isteği; normalde dışarıyı merak eden kediler, dışarıya çıkma eylemi gösterebilirler fakat kızgınlık dönemine giren kediler diğer kedileri bulmak ve çiftleşmek, kokularını yaymak için bu davranışı daha sık hale getirebilirler. 

Normale göre daha sesli olmaları; bu dönemde artan ve dönem boyunca devam eden, dikkat çekecek boyutta normale göre çok daha fazla ses çıkarmalarıdır ve bu sesler tam olarak ağlamaya ve inlemeye benzer seslerdir. 

Artan sürtünme davranışları; kediler kızgınlık dönemlerinde beklenen ilgiyi almak ve kokularını daha fazla yaymak için normale göre daha çok sürtünme hareketi gösterirler. 

Kedilerde tipik östrus hareketi

http://www.veterineratasehir.com/images/blog/4287915752-kedilerde-kizginlik-kediajans.com_.jpg

Değişen ruh halleri; bu dönemde alışık olduğunuz davranışlar dışında ruh hallerine sahip olabilirler örneğin çok daha fazla oyuncu, agresif, sinirli ve saldırgan olabilirler.

Erkek kedilerde koku bırakma; erkek kediler püskütme şeklinde koku bırakırlar. Bu koku bırakmanın altında patolojik durumlar olabilir fakat bu konuda bahsedilen koku bırakma tıbbi sebeplerle değil tamenen dişilere çiftleşme çağrısı amacıyla yapılan bir davranıştır.

Kedilerle çiftleşme 

Çiftleşme, kopulasyon, koitus olarak da adlandırılır ve erkek kedinin spermasının vajina içerisine girmesidir. Çiftleşme için hayvanların birbirlerini görmesi, işitmesi, koklaması ve temas etmesi önemlidir. Erkek kedide çiftleşme öncesi ereksiyon meydana gelir.

Tipik çiftleşme hareketi

Dişilerde çiftleşme sonrası yuvarlanma davranışı çoğu çiftleşme sonrası tipik bir harekettir.

Bu blog yazısı Arş. Gör. Dr. Aslıhan BAYKAL tarafından doğrulanmıştır.

Kaynakça

Banks DR, 1986. Physiology and endocrinology of the feline estrous cycle. In Morrow DE, Ed; Current Therapy in Theriogenology. WB Saunders Company Philadelphia, USA, pp; 795.

İstanbul Cerrahpaşa Üniversitesi Doğum ve Jinekoloji ana bilim dalı 2023-2024 ders notları

MAE Vet Fak Derg, 2 (1): 75-84, 2017 DOI: 10.24880/maeuvfd.290848