Buzağılama Mevsimi ve Sıcaklık

İklim şartları çiftlik hayvanlarının refahı ve üretim performansı üzerine etkilidir. Sütçü ırklar için en uygun ortam sıcaklığı 5-15 derecedir. Süt verimindeki azalma sıcaklığın 25 derecenin üzerine çıkmasıyla belirgin hale gelir. Buzağılama mevsimi yaz aylarına rastlayan ineklerde önemli düzeyde süt verim kayıpları gerçekleşir. Yaz aylarındaki bu kayıpların ineklerin pik süt verimine bu dönemde ulaşmaları ve dolayısıyla sıcaklığın olumsuz etkilerinden daha çok etkilenmelerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. En yüksek laktasyon verimine kış aylarında buzağılayan ineklerin ulaştığını ve laktasyon sayısı arttıkça süt veriminin arttığı bildirilmiştir. 

Bağıl nem, çevre sıcaklığının hissedilme derecesini etkilemektedir. Sıcaklık-Nem İndeksi (SNİ) denilen bu etken 71 ve altındayken süt verimi etkilenmez, 72-79 olduğu durumda az da olsa verim kayıpları oluşur, 80 ve üzerinde olduğunda ısı stresinden önemli ölçüde etkilendikleri bildirilmiştir. Holstein ırkı sığırların; Jersey, Esmer ve Simental ırklarına göre ısı stresine daha duyarlı olduğu tespit edilmiştir. Yaz aylarında ısı stresi sebebiyle günlük süt veriminde yaklaşık 0.9-2.2 kg azalma olduğu çalışmalarda görülmüştür. Isı stresi sütteki somatik hücre sayısını arttırır, süt yağını azaltır, mastitis görülme sıklığını arttırır.

Laktasyon Sayısı ve Servis Periyodu

Laktasyondaki süt verimi üzerine laktasyon sayısı, servis periyodu ve buzağılama mevsiminin etkisi önemli bulunmuştur. Laktasyon sayısı artışına paralel olarak süt veriminin de arttığı tespit edilmiştir. İlk laktasyonda düşük olan süt verimi her geçen yıl artar. Bu artış 4. laktasyona yani 6-7 yaşına kadar sürer, bu süreden sonra azalmaya başlar. 

Servis periyodu, ineğin buzağılamasından yeniden döl tutuncaya kadar geçen süreyi ifade eden terimdir. Buzağılama aralığının 12 ay civarında olabilmesi için bu sürenin 70-90 gün olması gerekir. Yeniden döllenmesi 60.-90. günler arasında gerçekleşen ineklerin en düşük laktasyon süt verimine sahip oldukları, 90.-120. ve 120.-180. günler arası olan inekler arasında önemli bir fark olmadığı ve 180 günden uzun olan ineklerin en yüksek laktasyon süt verimine sahip oldukları görülmüştür. Bu durum gebeliğe bağlı progesteron seviyesindeki artışın süt verimini olumsuz etkilemesiyle açıklanabilir. 

Laktasyon Süresi ve Kuruda Kalma Süresi

Doğumu takip eden günlerde süt verimi artmaya başlar ve sağımın ilk 2 ayında en yüksek noktaya ulaşır. İyi yönetilen ve dengeli beslenen sürülerde verim düşüşü daha az olur. Laktasyon dönemi sonunda memede süt salgılanmasının durması olayına ineğin kuruya çıkması, kuruya çıkma ile bir sonraki buzağılama arasındaki süreye kuru dönem denir. Kuru dönemde hayvan vücudunu ve meme dokusunu dinlendirmiş olur, bir sonraki laktasyona hazırlanır. Kuruda kalma süresinin uzamasıyla, izleyen laktasyonda süt verim düzeyi artar. 2 aydan fazla olduğunda ise verim düşmeye başlar. 10 ay sağılıp 45-60 gün kuruda kalması ideal bir süt verimi sağlar. 

Beslenme, Enerji Dengesi ve Vücut Kondisyon Skoru

Laktasyon, enerji ihtiyacının arttığı, enerji metabolizmasında önemli değişikliklerin olduğu bir dönemdir. İneğin doğum zamanındaki vücut kondisyonu süt verimini önemli derecede etkiler. Bu dönemde kazanılan iyi kondisyon, doğum sonrası ilk bir iki aylık süt veriminin sağlıklı bir şekilde başlamasını ve güvenli şekilde devam etmesini sağlar. Doğum zamanı kondisyonu, kuru dönem beslemesine bağlıdır. Kaynaklara göre değişmekle birlikte gebelik süresinde ideal olan 3.00 VKS’ye kuru dönemden önce ulaştırılmalı ve bu süre boyunca korunmalıdır. 

Gebeliğin son 3 haftası fetal gelişimin en hızlı olduğu ve kolostrum üretiminin başladığı dönemdir. Bu dönemde artmaya başlayan enerji ihtiyacı, süt verimindeki artışla birlikte postpartum dönemde de devam eder. Gebe uterus nedeniyle rumen hacmi küçülürken, kuru madde tüketiminin ve rumen papillalarının emilim kapasitesinin azalması sonucu enerji ihtiyacı rasyonla karşılanamaz ve enerji açığı oluşur. Bu nedenle gebeliğin son 3 haftası boyunca VKS’nin artma şansı zayıftır. 

Mısır silajı, buğday samanı, yonca, protein ve nişasta oranı dengeli yem, ezme arpa ve mısır, kaba kepek, pancar küspesi, pamuk küspesi, ayçiçeği küspesi, kuru ot ve bunlar gibi daha birçok besin maddesinin, süt ineklerinin rasyonunda bulunması gerekir. Toplam Hazırlanmış Rasyon (Total Mixed Ration=TMR), süt inekçiliği yapan işletmelerin genelde tercih ettiği bir besleme yöntemidir. Bu yöntemde rasyona eklenecek olan tüm maddeler karıştırılarak bir arada hayvanın beslenmesine sunulur. Besin maddelerinin yeterli ve dengeli bir şekilde sağlanması gerekmektedir. Laktasyonun ilk birkaç aylık döneminde yemdeki enerji mümkün olduğu kadar yüksek tutulmalıdır. Yetersiz enerji alımında, vücut rezervleri süt üretmek için bir enerji kaynağı olarak kullanılmaya başlar.

Hayvandan alınan süte karşılık kg başına en az 4-5 litre suyu tüketmeleri gereklidir fakat istedikleri an su içebilecekleri şekilde su kaynakları önlerinde bulunmalı, içebilecekleri temizlik ve uygun sıcaklıkta olmalı. 

Irk

Genetik yetenek, bakım ve beslenmeyle desteklenmedikçe iyi sonuç alınamadığı gibi, genetik yeteneği olmayan ineklerden de istenen verimi almak mümkün değildir. En çok süt veren ırklar kültür ırklarıdır. Yüksek süt verimi sıralamasına göre Siyah Alaca, Esmer, Simental ve Jersey ırkları sayılabilir. Canlı ağırlık ve süt verimi arasında doğru orantı vardır. İri yapılı ırklar daha fazla süt verirler. 

Sağım Sayısı, Aralığı, Süresi

Genelde sağım günde iki kez ve 12 saat ara ile uygulanır. Günde ikiden fazla sağım sayısına ulaşmak için yüksek besleme düzeyi ve yüksek verimli inekler gereklidir. Sağım sayısının artması ile süt verimi de artar. Sağım için ideal süre 6-7 dakikadır; 4 dakikadan az olması verim düşüklüklerine, 8 dakikadan fazla olması ise strese ve enfeksiyonlara sebebiyet verir.  

      

Kızgınlık ve Doğum

İneklerde 21 gün aralıklarla tekrarlanan ve 24 saat süren kızgınlık sırasında süt veriminde azalma olur.  İlk tohumlamanın hayvan 10-16 aylık iken olması süt verimi için en iyi süredir. Gebe kaldıktan sonra da hormonların etkisiyle düşer, 5. ayda bu düşüş belirginleşir, gebeliğin son döneminde dikkate değer derecede düşer. İkiz doğum da verimi azaltan etkenlerdendir.      

Kaynaklar:

Holştayn ve Simental sığırlarında süt verim düzeylerinin yağ doku hormonları ve bazı galaktopetik hormonlarla ilişkilerinin araştırılması. Hemşire Zennure Demir. 2019. Fizyoloji Anabilim Dalı. Van.

T.C. Isparta Valiliği Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü. 2013.

Süt sığırlarında ısı stresinin verim özellikleri üzerine etkisi. Haşim Umut Koç, Mustafa Uğurlu. Ondokuz Mayıs Zootekni. 2019.     

Tahirova tarım işletmesinde yetiştirilen siyah alaca sığırların döl ve süt verim özellikleri. Ayşe Özçakır, Galip Bakır. Van Zootekni. 2003. 

Entansif koşullarda yetiştirilen siyah alaca sığırların süt verimini ve laktasyon eğrisini etkileyen faktörler üzerine araştırmalar. Ömür Koçak, Bülent Ekiz. İstanbul Zootekni. 2006