Leishmaniasis, Akdeniz bölgesinde, Orta Doğu’da ve Güney Amerika’da köpek ve insanlarda yaygın olarak görülen ve ölümlere yol açabilen, tatarcık sinekleri ile nakledilen zoonotik karakterli bir hastalıktır. Doğada memeliler ve kertenkelelerde görülen Leishmaniasis, insanlar dışında en yaygın köpeklerde görülmektedir. Leishmaniasis köpeklerde ciddi klinik belirtiler oluşturmasının yanı sıra hastalık için köpeklerin rezervuar olması da oldukça önem taşımaktadır.

Leishmania spp.

Morfoloji

Leishmania türleri, tek kamçılı olma özelliği taşıyan, Trypanosomatidae ailesi içinde yer alan protozoonlardır. Gelişimleri sırasında, promastigot ve amastigot olmak üzere iki ayrı morfolojik formları mevcuttur. Bunun yanında, iki form arasında paramastigot form adı verilen bir geçiş formundan da bilinmektedir. Bunlardan, omurgalı konağın makrofaj hücreleri içinde görülen formu amastigot formudur ve hareketsiz 2×5 μ büyüklüğünde oval yapıya sahiptir. Giemsa ile yapılan boyamalarda, ortada koyu mora boyanan bir çekirdeği, azure ile boyanan mor çubuk şeklinde kinetoplast görülebilir. Vektör tatarcıkların sindirim sisteminde görülen promastigot formu ise parazitin tek kamçılı halidir. Bu formda vücut 20 μ’a kadar ulaşır. Bu formun boyanma özellikleri amastigot formun boyama özelliği ile aynıdır.

Yaşam siklusu

Leishmania türlerinde yaşam siklusu, Phlebotominae vektör ile vertabralı konaklar arasında bir döngü içerisindedir. Parazitler, enfekte vektörleri olan tatarcık sineklerinin kan emmeleri sırasında konakçıya geçerler. Konakçının makrofajları ve makrofaj benzeri hücrelerine invaginasyon ile girerler daha sonra parazitofor vakuoller içerisinde gelişmeye başlarlar.

Etkenler, konakçıdan kan emmesi sırasında makrofajlarla birlikte tatarcık sineklerinin sindirim sistemine geçiş yaparlar. Etken tatarcık sineğinin sindirim sisteminde farklı morfolojik formlar göstermektedir. 

Leishmania infantum evrimsel döngüsü. fotoğraf: https://www.researchgate.net/figure/Cycle-evolutif-de-Leishmania-infantum_fig2_304884871

Etiyoloji

Tatarcık sinekleri Leishmania türlerinin vektörleridir. Köpekler ve kemirgenler insan enfeksiyonu için birincil rezervuarlardır. Leishmania soyu birçok tür barındırır ve bunlardan, köpeklerin doğal konakçısı olduğu ve klinik tablo meydana getiren türler; L. infantum, L. tropica, L. chagasi, L. peruviana’dır. En çok görülen türü L. infantum’dur. Klinik vakaların çoğunda bu tür tespit edilmiştir ve Türkiye’yi de içine alan tüm Akdeniz kıyı şeridinde görülmektedir. 

Patofizyoloji

Promastigotların en muhtemel vücuda yayılma yolları makrofajlar içerisinde olmaktadır. Amastigotlar (flagellasız formlar) makrofajlarda gelişir ve çoğalarak yeni hücrelere geçerler. Klinik semptomlar enfeksiyondan 3 ay ile 7 yıl arasında gelişmektedir.

Klinik görünüm 

Köpeklerde klinik semptomlar aylar sonra ortaya çıkmaktadır ve kilo kaybı, anoreksi, egzersiz intoleransı, letarji, polidipsi, kusma, ishal, polifaji, melena, burun kanaması, öksürük, hapşırık ve bayılma gözlemlenmektedir. Fiziksel muayene sırasında lenfadenopati, alopesi, ateş, kaşeksi, konjuktivitis, ülseratif dermatitis ve topallık bulguları gözlemlenebilir. 

Tanı

Köpeklerde Leishmaniasis teşhisinde kültür ve mikroskobik muayene, gecikmiş aşırı duyarlılık testleri, serolojik yöntemler ve moleküler biyolojik yöntemler kullanılmaktadır.

Leishmaniasis vakalarında en tutarlı bulgular, hafif – orta derecede nonrejeneratif anemi, polyclonal gammopatiye bağlı gelişen hipoalbüminemi, hiperglobülinemi, azalan albümin/globulin oranı ve proteinüridir. Bazı vakalarda azotemi, trombositopeni, artmış ALT ve ALP aktiviteleri ile birlikte lökositoz veya lökopeni meydana gelebilir.

Amastigotlar, mor bir nükleusun ve Romanowsky ile boyanan frotilerde dik bir çubuk şekilli kinetoplastın varlığı ile fark edilebilirler.

Bu blog yazısı Vet. Hek. Elif KENAR tarafından doğrulanmıştır.

KAYNAKÇA

SCHAER, M. GASCHEN, F. (2019) Köpek ve Kedilerin Klinik Hekimliği. Konya, Türkiye: Nuri ALTUĞ, Son erişim tarihi: 22.03.2024