Fitoterapi, bitki ve bitki türevleriyle tedavi anlamına gelmektedir. Beşeri ve veteriner hekimlikte her geçen gün önem kazanmaktadır. Veteriner hekimliğinde kedi, köpek, inek, koyun, kuş ve at gibi birçok hayvana uygulanabilmektedir. Tıbbi bitkilerin tedavi edici potansiyelinden yararlanmak ve güvenli kullanımını sağlamak için bitkinin etkili kısımları veya preparatları hakkında özel bilgi gerektirir. Bu bitkilerin yanlış kullanımı veya aşırı dozda uygulanması toksik olabilmektedir. Tıbbi bitkiler profilaksi ve metaflaksi alanında da başarıyla kullanılabilmektedirler.

Çiftlik hayvanlarında bazı bitkisel ilaç veya tıbbi bitkilerin kullanımı yasal yönetmelikler ve dopingle ilgisi sebebiyle kısıtlanmıştır. İzin verilen oral tedaviler arasında yılan otu kökü (standartlaştırılmış ekstraktlar ve preparatlar olarak), ladin iğneleri ve kimyon tohumları bulunur. Çiftlik hayvanları için izin verilen diğer topikal uygulamalar arasında arnika çiçekleri, kadife çiçekleri ve lavanta yağı bulunur. Ancak atlarla ilgili güncel bilgiler için FEI (Federation Equestre Internationale) dikkate alınarak doping listesi kontrol edilmelidir.

Ne yazık ki fitoterapi antibiyotiklerin keşfi ve laboratuvar koşullarında sentetik ilaç geliştirilmesinden sonra giderek unutulmaya yüz tutmuş bir yöntemdir. Etiyolojisi ve prognozu nedeniyle antimikrobiyal ajanların kullanımının gerekmediği enfeksiyonlarda fitoterapi, özellikle antibiyotik tüketimi ve direnç gelişimini azaltmak için, sentetik tedavilerin tamamlayıcısı veya tam bir alternatifi olarak düşünülebilir.

Fitoterapi asırlar öncesinden geleneksel bilgilere dayansa da artık bu geleneksel uygulamaların etki mekanizmalarını derinlemesine inceleyen, bilimsel katkı sağlayan etkenlerin sayısı artmaktadır. Bu şifalı bitkilerle tedaviye yönelik artan talebi karşılamak için
İsviçre Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Veteriner Hekimleri Birliği (camvet.ch), İsviçre Fitoterapi Tıp Derneği (SMGP) ile işbirliği içinde, bir veteriner ileri eğitim başlığı “Veteriner Fitoterapi GST Sertifikası” oluşturuldu. Bu nedenle Zürih’teki Veteriner Farmakolojisi ve Toksikoloji Enstitüsü’nün hayvanlarda fitoterapi için kapsamlı bir veri tabanı oluşturarak şifalı bitkilerin doğru kullanımını kolaylaştırmak ve desteklemek için www.phytoarznei.ch adresinde mevcut olan bilgi sistemi ile veteriner hekimlere şifalı bitkilerin uygun kullanımı konusunda açık ve kullanıcı dostu bir karar verme yardımı sunmaktadır.

Örneğin köpekte öksürük kesici etkileri için hatmi yapraklarının veya toynaklı marul yapraklarının kullanımı semptomları hafifletmek için işe yarar bir uygulamadır. Papatya çiçekleri ve kekik otu ile yapılan buhar inhalasyonlarının da mukus atılımını artırmada başarılı oldukları kanıtlanmıştır.

Başka bir örnekte ise idrar kumu ve hafif hematüri ile birlikte ürolitiazisi olan bir ginepig için idrar söktürücü, antienflamatuar ve analjezik etkileri nedeniyle köklü karahindiba otu ve ısırgan otu yaprakları önerilmektedir.

Günümüzde ise fitoterapi üzerine yapılan araştırmalardan birinde: “Fitoterapinin nanoteknoloji ile birleştirilerek bitkisel aktif maddelerin etkinlik ve seçiciliği artmakta, sürekli salınımı ve istenilen hedefe yönlendirilmesi sağlanmaktadır. Bitkilerden elde edilen flavonoidler, tanenler ve terpenoidler gibi biyolojik olarak aktif bileşenlerin çoğu suda çözünürlüğü yüksek ve emilimi zayıf olduğundan biyoyararlanım ve etkinlikleri düşüktür. Dolayısıyla veteriner hekimliğinde nanoteknoloji, farmakoloji alanı için oldukça yenilikçi ve pozitif etkileri beraberinde getirmektedir.” ifadesi kullanılmıştır.

Bir başka araştırmada ise köpek ısırığı yarasında düşük güçlü lazer ve ozon terapisine ek olarak aloe vera, ayçiçek yağı ve barbatimao kullanarak fitoterapiden yararlanılmış, pozitif dönütler alınmıştır.

Ayrıca günümüzde artan tüketimi karşılamak amacıyla hayvansal ve bitkisel üretimde artış sağlayan bir kısım kimyasal maddelerin ve ilaçların aşırı miktarlarda kullanıldığı gözlenmektedir. Bu bağlamda başta antibiyotikler olmak üzere birçok ilaç ve kimyasalların gıdalardaki rezidüleri, tüketicilerde gıda güvenilirliği konularında ciddi kaygılara neden olmaktadır. Organik üretim kavramı bu endişeleri gidermek için ortaya çıkmıştır. Organik hayvancılıkta ise kimyasal sentezlenmiş veteriner tıbbi ürünler veya antibiyotiklerle ilgili yasal düzenlemeler alternatif tedavi yöntemleri bulmaya zorlamaktadır. Dolayısıyla bitkisel preparatların beşeri ve veteriner hekimliğinde profilaktik ve hastalık etkilerini hafifletici olarak kullanılması şeklinde tanımlanabilen fitoterapi uygulamaları devreye girmiştir ve ruminantlarda ishal vakaları, rumen fonksiyon bozukluklarında, antiparaziter mücadelede fitoterapinin kullanımı ile ilişkili araştırmalar yapılmaktadır.

Bu blog yazısı Arş. Gör. Vet. Hek. Nurçin YILMAZ tarafından doğrulanmıştır.

Kaynaklar:

Güvenç D, Gökmen S. Veteriner fitoterapide nanoteknolojinin kullanımı. Yavuz O, editör. Farmakoloji ve Toksikolojide Nanoteknoloji. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2022. p.60- 70. Makale Dili: TR.

ROCHA, CO.; GRANATO, AC Köpeklerde ürolitiazisin fitoterapötik tedavisinde kullanılan şifalı bitkiler – bütünleştirici bir incelemede. Araştırma, Toplum ve Kalkınma , [S. l.] , v. 10, hayır. 12, s. e501101220876, 2021. DOI: 10.33448/rsd-v10i12.20876. Şu adresten ulaşılabilir: https://rsdjournal.org/index.php/rsd/article/view/20876. Erişim tarihi: 14 Şubat. 2024.

Yanar K.E., Aktaş M.S., Ruminantlarda fitoterapi uygulamaları. (2021) Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Erzurum. p. 77-86. Makale Dili: TR.


P.G.C. Ferreira, L.I. Cunha, P.G. Rabelo, et al. 2020. Use of Phytotherapics, Low Power Laser and Ozone for Biting Wound  in Dog. Acta Scientiae Veterinariae. 48(Suppl 1): 508.


Kupper J, Walkenhorst M, Ayrle H, Mevissen M, Demuth D, Naegeli H. Online-Informationssystem für die Phytotherapie bei Tieren [Online information system for -phytotherapy in animals]. Schweiz Arch Tierheilkd. 2018 Oct;160(10):589-595. German. doi: 10.17236/sat00178. PMID: 30301712.