İletişim, sinyal veren hayvan tarafından, alıcı başka bir hayvanda sinyal oluşturmasıdır. Böylelikle, agonist ve antagonist etkileşim başlamasına yönelik sinyal göndererek olası çatışmaların önüne geçer veya sosyal temasın başlamasına yardımcı olur. Köpeklerde iletişim,türlerin tanınması, grup bütünlüğünün korunması ve bireysel iletişimlerde önemli rol oynar.

Köpekler iletişimde farklı duyusal kanallar kullanırlar: dokunsal, görsel, tatsal, işitsel ve kokusal.İletişim, çoğunlukla birden fazla duyunun bir arada kullanıldığı karmaşık bir süreçtir.

KÖPEKLERDE İŞİTSEL İLETİŞİM

İşitsel iletişim esas olarak görüşün zayıf olduğu zamanlarda türdeşlerini diğer sinyallerin varlığına karşı uyarmak için kullanılır. İşitsel iletişim sesli veya sessiz sinyaller ile gerçekleşir.

Sessiz sinyaller arasında nefes nefese kalma ve dişlerin takırdaması bulunur. Bu sinyaller,oyun oynarken gözlemlenebilse de korkunun bir belirtisi olabilir. Savunma veya tehdit edici bir tepki olarak da değerlendirilebilir.

Sesli sinyaller ise hırlama, havlama, sızlanma ve ulumadır.

Sızlanma:Yavruların, annelerini uyarmak için ürettikleri rahatsızlık sinyali ve yardım arama davranışıdır. Yetişkinlerde ise dikkat çekmek,hayal kırıklığı veya acıyı ifade edebilir.

Havlama:Köpekler tarafından kullanılan en yaygın seslendirme şeklidir. Havlama birçok durumda kullanılabilir; stres, dikkat çekme, selamlama, oynama,kaygı,telaş, korku ve sıkıntı gibi birçok örnek verilebilir.

Hırlama:Oyun, tehdit ,savunma veya saldırganlık sinyali vermek istediklerinde kullanılabileceği belirsiz bir seslendirmedir. Hırlamaya neden olan durumun tam anlamıyla anlaşılabilmesi için diğer sinyaller de değerlendirilmelidir. Vücut duruşu buna yardımcı olabilir.

 Uluma: Kurtlarda sosyal etkileşimde kullanılır. Özel bir sesli sinyaldir. Bazı köpek ırklarında görülür.

Köpekler, insan kulağının duyamayacağı yüksek frekanslı sesleri algılayabilirler. Bu özellik ile özellikle iletişim kurmak için yüksek frekanslı sesler kullanan avların yakalanmasında avantaj sağlamış olurlar. Ayrıca, çoğu köpek, seslerin ayrımı için hareket edebilen kulaklara sahiptir.

Köpekler, insanlarla sözel etkileşim kurabilir ancak duysalar da istediğimiz yanıtı her zaman vermeyebilirler .Bunun birkaç sebebi olabilir:

Öğrenme Süreci: Uygun bir öğrenme sürecinden geçmemiş olabilirler.

Dikkat Eksikliği: Dikkat toplayamama, donma veya telaş gibi durumlar nedeniyle cevabı azaltabilir.

Son zamanlarda yapılan (MRI) çalışmaları,köpeklerin işitsel algılarının daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır. Araştırmalar,duygusal vokal uyaranlara yanıt olarak hem insanlarda hem de köpeklerde aynı beyin bölgelerinin aktive olduğunu göstermiştir. Ayrıca bir köpeğin beyninde aktive olan bölgelerin, bir yabancının veya sahibinin sesini duyduğu anlarda aynı olmadığı sonucuna varılmıştır.

KÖPEKLERDE KOKUSAL  İLETİŞİM

Köpeklerin koku duyusu insanlara kıyasla daha çok gelişmiştir. Keskin koku alma yetenekleri sayesinde insanların hayatında önemli bir yere sahiptirler.

Öyle ki köpekler; uyuşturucu, patlayıcı,afet halinde insan bulmada, evlerde ve kamu binalarında küf, böcek ve toksinlerin varlığını tespit etmede, kan şekeri düzeyindeki değişimleri saptamada ve kanseri tespit etmede kullanılmıştır. Hatta yakın zamanda SARS-CoV-2 virüsünü taşıyan bireyleri tespit etmede mükemmel yetenekler göstermiştir.

Belirli kokuları tespit etmek için eğitilmiş köpekler, karmaşık bileşikli kokular sunulduğunda dahi istenilen kokuyu tespit edebilmişlerdir.

Burunlarında genellikle çok sayıda koku alma reseptörü vardır fakat bazı köpeklerin anatomik farklılıkları, reseptör sayısını etkileyebilir. Örneğin, brakisefalik ve dolikosefalik köpekler daha az reseptöre sahiptir. 

Koku alma duyusu, burun deliklerinden geçen hava akışı ile ilişkilidir. Her burun deliğinden gelen hava akışı ile kokunun kaynağını bulmasına ve yorumlamasına yardımcı olur. 

Ancak iyi fiziksel durumda olmayan, aşırı egzersiz yapmış,nefes nefese kalmış,yüksek sıcaklık ve koku reseptörlerinin aşırı uyarılması gibi durumlarda diğer köpeklere oranla koku alma keskinlikleri geçici olarak zayıflayabilir.

Köpekler, bireyleri tanımlamak ve bilgi toplamak için genellikle insanların ellerini ve kasık bölgesini koklarlar. Aynı türden bireyler arasında ise feromonlar, iletişim ve bilgi edinme açısından önemli bir rol oynar. 

 Köpekler tarafından yayılan feromonlara erişim sağlayan bir vomeronazal organları vardır. Vomeronazal organ, ağız boşluğu ile burun boşluğu arasında uzanan çift tüplerden oluşur. Bu organ,koku almayı kolaylaştırır ve köpeğin cinsel davranışlarında, diğer hayvanları tanımlamada önemli rol oynar.

KÖPEKLERDE TATSAL İLETİŞİM

Dokunmayla beraber tat duyusu, doğumda tam olarak gelişmiş olan tek özel duyudur. Köpeklerde tat alma duyusu ağız, damak ve epiglottisle sınırlıdır. Tat alma duyuları genellikle şekerli tatları algılar. Çevrelerini daha iyi anlamlandırabilmek için dokunma ve tat alma duyularını birlikte kullanabilirler.

KÖPEKLERDE DOKUNSAL İLETİŞİM

Dokunma duyusu, yeni doğan köpeklerde en erken gelişen duyudur. Yeni doğan köpekler sıcaklık değişimlerine oldukça duyarlıdır ve bu duyuyu hem keşfetme hem de rahatlık sağlama amacıyla kullanırlar.İnsanlarla olan ilişkilerinde de güven ve bağ kurmayı güçlendiren önemli bir iletişim yoludur.

Köpeklerin insanlar ve diğer hayvanlarla olan iletişiminde dokunma duyusu, temel iletişim ve bağ kurma aracı olarak kullanırlar. Ilişki bağının iyi olduğu tanıdığı insanların belirli bölgelere yapılan nazik dokunuşları, köpeklerin stres seviyesini düşürebilir ve sakinleşmelerine yardımcı olabilir. Yapılan araştırmalar,costal bölge,sacrum ve çene altına nazik dokunuş ve okşama ile köpeklerin kalp hızında ve kan basıncında azalma olduğunu göstermiştir.Buna karşılık, özellikle kafa,pati,kuyruk gibi hassas bölgelerine temas edildiğinde ise taşikardi ve stres artışı yaşamalarına neden olabilir.İnsana yönelik ısırıklarının çoğunluğu da bu bölgelere dokunmaya yönelik etkileşimler sonucu el bölgesine gelen ısırıklardan oluşmaktadır.

Dokunma, köpeklerin araştırma ve öğrenmeleri için de kullandıkları bir araçtır. Özellikle ağız bölgesi, dokunulmaya en duyarlı bölgelerden biridir.

KÖPEKLERDE GÖRSEL İLETİŞİM

Köpeklerin koku duyusuna oldukça güvenilir. Bir köpeğin duygusal durumunu belirlemek için görsel sinyallerden daha çok yararlanılır. Görsel iletişimde vücut dili önemli bir konumdadır: baş, bakış, kulakların, dudakların ve kuyruğun pozisyonu köpeğin stres durumunu anlamamıza yardımcı olur. Yorum yaparken vücut bölümlerini ve pozisyonlarını köpeğin duygusuna veya vücudunun tamamına göre dikkate alırız. En iyi yardımcı göstergeler kulaklar, kuyruk ve genel vücut pozisyonudur.

Seçici üreme ve köpeğin anatomisindeki farklılıklardan dolayı bazı köpek ırklarının sinyal verme yetenekleri sınırlıdır. Örneğin, kuyruğu olmayan veya çok kısa kuyruğu olan köpekler korku veya saldırı yanıtını kolayca işaret edemeyebilir.

Kulak Pozisyonları:

Kulakların yukarı kalkması ilgiyi,uyarılmayı,stres artışını gösterirken kulakların aşağı inmesi ise korkuyla ilişkili kaçınma ve stres artışını gösterir..

Ön Patininin Kaldırılması:

Köpeklerde ön patinin kaldırılması: Bu davranış,stres artışını gösterir,stres durumu azaltılamadığında saldırganlık oluşabilir. Ancak, ön pati kaldırma davranışı bağlamdan bağımsız olarak tek bir anlam taşımaz; gözlem sırasında köpeğin genel durumu, diğer vücut dili sinyalleriyle birlikte değerlendirilmelidir.

Kuyruk Hareketleri:

Kuyruğun hareket hızı ve genliği kalan vücudun pozisyonuna göre stres,çatışma,korku,kaygı veya saldırgan davranışın başlangıcı sinyalini verebilir. Köpeğin kuyruk sallıyor oluşu her zaman olumlu ya de olumsuzluk konusunda bilgi vermez.  

Kuyruğun yukarı kalkması uyarılma ve tetikte olma belirtisi olabilir ve kuyruk bacak arasında olduğunda korku ve yoğun stres olarak değerlendirilmesi mümkündür.

Kuyruk hareketi,hava ile temas ettiğinde için işitsel ve koku ipuçlarını da taşıyabilir.

Vücut Duruşu:

Tetikte halinde olan bir köpeğe yakından bakıldığında genellikle göz bebekleri genişler ve sırtındaki tüyler dikilmiş haldedir.

Köpekler saldırı sinyali verdiklerinde vücutları öne, korktuklarında ise arkaya doğru pozisyon alır. 

Köpek dişlerini göstermiş haldeyse saldırı sinyali daha artmış durumdadır.

Endişeli hisseden köpekler, dudaklarını yalayabilir ve esneyebilirler. Ayrıca gözlerini adrenalin salınımıyla pupillada dilatasyon meydana gelir. Başka bir varlığa gözlerinin köşelerinden bakabilirler.

Çok korktuğunda, köpek çömelir hatta yan yatıp arka bacağını kaldırır ve bazen de idrar yapar.

Köpekler saldırı ya da rahatsız edici bir sosyal etkileşime girdiklerinde, diğer canlıyı kendinden uzaklaştırmak ve kendisini korumak için saldırgan davranış sinyalleri olan yönlendirilmiş davranışları ya da doğrudan etkileşim davranışları gönderebilir. Örneğin göz teması, dik bir duruş, dudakların kıvrılması ve hırlama ile sinyal vermeye başlayabilir.

Korkmuş ve stres düzeyi artmış bir köpekte;boynu bükük, vücudu alçak, gözleri kaçıngan,kulakları kafatasına yassılaşmış, bir şekilde görebiliriz ancak belirtiler bağlama göre farklılaşabilir ve bu durumları”donmuş” bir şekilde de ifade edebilir.

Köpekler, oyun oynamak istediğinde kuyruk sokumunu öne doğru eğer ve kuyruk havadadır. Vücut yay şeklindedir. Ön ayaklar ise yerde ve dirsek ile desteklenmiştir. Oyun esnasında hırlama, sataşma ve tehdit etme olabilir ancak bu ciddi değildir.

Oyun yayı, Vücut yayı,Klasik oyun duruşu,Dikkat talebi

Yüz İfadeleri:

Köpeklerin yüz ifadeleri iletişimde önemli bir yere sahiptir . Genellikle kaş ve alt dudaklarını kullanırlar. Köpeğin durumunu daha iyi anlayabilmemiz için yüz ifadesi ve seslendirmedeki değişimi beraber gözlemlemek gerekir.

Göz teması iletişimde geniş bir anlama sahiptir. Sosyal etkileşim için karşılıklı olarak kısa göz temasları ve düşük stresli beden dili davranışları gösterilir.

Köpeklerin dudak hareketleri,dişlerini göstermesi ya da dudaklarını yalaması gibi davranışlar köpeğin etkileşimde olduğu ya da bulunduğu ortamda stres seviyesinin artışını ifade eder.

Örneğin;

Dudak yalama davranışı, genellikle endişe, stres veya belirsizlikle ilişkili durumlarda gözlemlenebilir. Bu davranış, bireyler arası mesafeyle ya da çevresel uyaranlarla bağlantılı olarak ortaya çıkabilir. Ancak her dudak yalama davranışı bağlama göre farklılık gösterebilir ve köpeğin genel davranış profili ile çevresel koşullar dikkate alınarak yorumlanmalıdır.

Rahat bir köpeğin ağzı genellikle kapalı durumdadır ancak sıcaklamış bir köpeğin de fizyolojik stres nedeniyle ağız açık solunum yapacağı unutulmamalıdır; gergin bir köpeğin ağzı ise kapalı olabilir ancak korktuğunda veya saldırı için beden dili ifade  göstermeye başladığında dişlerini gösterecek kadar dudaklarını geriye çekebilir.

Not: Köpeklerin iletişim yolları, türler arası ve bireyler arası ilişkilerde önemli bir rol oynar. Ancak bu sinyalleri doğru anlamak ve yorumlamak, düzenli gözlem ve deneyim gerektirir. Her durumun kendi bağlamında değerlendirilmesi, köpek davranışlarını daha iyi anlamaya ve yanlış yorumlamaların önüne geçmeye yardımcı olur.

Bu blog yazısı Uzman Vet. Hek. Gökhan DURUKAN tarafından doğrulanmıştır.

KAYNAKÇA:

Bu blog yazısı hazırlanırken Uzman Veteriner Hekim Gökhan DURUKAN’ın görüşlerinden ve çeşitli kaynaklardan yararlanılmıştır.

1.Denenberg, S. (2020). Small Animal Veterinary Psychiatry. İngiltere: Severn, Alexandra Lainsbury.

2.Overall, K. L. (2013). Manual of Clinical Behavioral Medicine for Dogs and Cats. Elsevier.

3.Case, L. P. (2023). The Dog: Its Behaviour, Nutrition and Health. ABD: Hoboken, Kerry Helms.

4.Masson, S., Bleuer-Elsner, S., Muller, G., Medam, T., Chevallier, J., & Emmanuel, G. (2024). Veterinary Psychiatry of the Dog: Diagnosis and Treatment of Behavioral Disorders. Springer. ISBN: 9783031530111 (Baskı), 9783031530128 (eTextbook).

5.Mota-Rojas, D., Marcet-Rius, M., Ogi, A., Hernández-Ávalos, I., Mariti, C., Martínez-Burnes, J., Mora-Medina, P., Casas, A., Domínguez, A., Reyes, B., et al. (2021). Current Advances in Assessment of Dog’s Emotions, Facial Expressions, and Their Use for Clinical Recognition of Pain. Animals, 11(3334). https://doi.org/10.3390/ani11113334

6.Anatomy Publications. Köpeklerin yüz ifadelerinin analizi üzerine çalışma. https://anatomypubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ar.24534

7.Evrim Ağacı. Köpekler Havlarken Ne Söylemeye Çalışıyor? https://evrimagaci.org/kopekler-havlarken-ne-soylemeye-calisiyor-8318

•Fotoğraf alıntısı: Köpeklerin iletişiminde işitsel sinyaller (uluma).

•Fotoğraflar: Manual of Clinical Behavioral Medicine for Dogs and Cats (Görsel referanslar: kulak pozisyonları, kuyruk hareketleri, saldırganlık belirtileri).