Jane Goodall, İngiliz zoolog, primatolog, etolog (hayvan davranışları bilimi) ve antropologdur. Şempanzeler başta olmak üzere hayvanların incelenmesi, korunması, davranışları ve hayvan refahı üzerine çalışmaları ile tanınmıştır. 

1934’te doğan Jane Goodall, henüz 26 yaşındayken şempanzeler hakkında bilgiler edinmek için Tanzanya’daki Gombe ormanlarına gitme fırsatı yakaladığında, bu son derece zeki varlıklar hakkında çok az şey biliniyordu. Goodall’ın çalışmaları şempanzeler hakkındaki düşüncelerimizi kökünden değiştirdi. Araştırmaları sadece primatolojide değil, antropolojide ve hayvan refahı çalışmalarında da büyük etki uyandırdı.

İlginç bir şekilde, araştırmalarında şempanzelere numaralar vermek yerine isimler verdi. Çalışmalarında alışılagelmişin aksine şempanzelerden “it” zamiriyle değil “he” ve “she” zamirleriyle bahsetti. (İngilizcede erkekler için “he”, kadınlar için “she” ve cansız varlıklar veya cinsiyeti bilinmeyenler için “it” diye bahsedilir. Jane Goodall şempanzelere verdiği önemden dolayı onlara “it” değil “he” ve “she” zamirlerini kullandı)

Goodall, şempanzelerin de karmaşık sosyal ilişkiler kurduğunu, kendi aralarında hiyerarşilerin, dostlukların, düşmanlıkların ve güç çatışmalarının var olduğunu gözlemlemiştir. Onun çalışmaları sayesinde şempanzelerin aile üyeleri arasındaki yakın bağları olduğunu; aralarındaki işbirliğini; fedakarlık, sevinç ve üzüntü gibi duyguların ifadesi gibi karmaşık sosyal etkileşimleri olduğunu biliyoruz.

Alet kullanma yeteneği yalnızca insanlara has bir özellik zannedilirken, Jane Goodall ilk olarak şempanzelerin, termitleri yuvalarından çıkarmak için çubukları alet olarak kullandığını gözlemlemiştir. Gözlemi sırasında bir şempanze bir daldaki yaprakları ayırıp sapını çubuk olarak kullanmıştır. Bu da alet kullanımının insanlara has bir özellik olduğu tabusunu yıkmıştır. Daha sonraki araştırmalar şempanzelerin içmek amacıyla yaprakla su emdiklerini, taş kullanarak fındık kırdıklarını ve daha birçok alet kullandıklarını ortaya koydu.

Goodall’ın çalışmaları sayesinde şempanzelerin farklı kişilikleri, zengin duygusal yaşamları, karmaşık toplumları ve güçlü sosyal bağları hakkında daha çok şey biliyoruz.

Goodall’ın yaptığı başka bir gözlem, erkek şempanzelerin yağmurda bağırarak, saldırarak, dalları sürükleyerek, yere ve ağaçlara vurarak bir “yağmur dansı” yaptıklarıydı.

Jane Goodall ayrıca şempanzelerin et yediğini hatta eti paylaştığını gözlemledi ve vejetaryen olduğu tabusunu da yıktı. Goodall’a göre şempanzelerin yedikleri bir hayli çeşitliydi, tükettikleri gıdalar arasında yapraklar, meyveler, çiçekler, tohumlar, öz, sakızlar, böcekler, bal ve özellikle maymunlar olmak üzere çeşitli küçük memeliler vardı.

Kısaca Jane Goodall, türümüze en yakın akrabalarımızdan olan şempanzelerden o kadar da uzak olmadığımızı, şempanzelerin de insanlar gibi karmaşık ve kültürel davranışlar sergileyebileceğini gösterdi. Kurmuş olduğu enstitü yoluyla hayvanların korunması ve hayvan refahı için aktivizme devam etti.

Bu blog yazıldıktan 2 gün sonra, 1 Ekim 2025’te vefat etti ve arkasında koskoca bir miras bıraktı. Anısına saygıyla.

Bu blog yazısı veteriner hekim Nesli Gözde SOYLU tarafından kontrol edilmiştir.

Kaynakça

*Brown B., (2018-06), From top to bottom, chimpanzee social hierarchy is amazing!, https://news.janegoodall.org/2018/07/10/top-bottom-chimpanzee-social-hierarchy-amazing/ , Erişim tarihi: 28.09.2025

*Goodall, Jane, (1998-12-18). “ESSAYS ON SCIENCE AND SOCIETY: Learning from the Chimpanzees: A Message Humans Can Understand“. Science. 282 (5397): 2184–2185, doi:10.1126/science.282.5397.2184 Erişim tarihi: 28.09.2025

*History.com editors, (2025-06), Jane Goodall observes a chimpanzee making and using tools, http://www.history.com, https://www.history.com/this-day-in-history/november-4/jane-goodall-observes-a-chimpanzee-making-and-using-tools, Erişim tarihi: 28.09.2025

*”The Evolution of Dr. Jane Goodall | Natural History Museum“. nhm.org, Erişim tarihi: 2025-09-28*Wilson, Michael Lawrence (2021). “Insights into human evolution from 60 years of research on chimpanzees at Gombe“. Evolutionary Human Sciences. 3: e8. doi:10.1017/ehs.2021.2. ISSN 2513-843X. PMC 7886264 . PMID 33604500. Erişim tarihi: 28.09.2025