(Esen, F. N. Kişisel arşiv.)
Toxocara canis, karnivorların ince bağırsağında yaşayan ascarid nematodudur. Türkiye de dahil dünyanın hemen hemen her yerinde gözükür. Risk faktörleri başında hijyen, sosyoekonomik yapı, kirli toprak teması gelir. Zoonoz bir etkendir bu yüzden tek sağlık açısından önemlidir.İnsanlarda oluşturduğu hastalığa toksokariasis denir.
Morfolojisi
(Centers for Disease Control and Prevention, 2019)
Yetişkin T. canis’in uzunluğu 10-18 cm’dir. Dişiler erkeklerden genel olarak daha uzunudur. Erişkinler dışkıda çıplak gözle rahatlıkla gözükür. Erkek ve dişi bireylerde, her iki yanda uzun ve ince lateral servikal alanlar bulunur ve bu alanların ön kısmında üç adet çıkıntı ya da “dudak” yer alır. Erkeklerin arka uç tarafında kısa bir çıkıntı bulunur. Yumurtalar genel olarak koyu kahverengi, kalın ve pürüzlü bir yapıdadır.
Yaşam Çemberi
(Centers for Disease Control and Prevention, 2019)
- Yumurtaların Olgunlaşması ve Bulaş
Kesin konak olan köpeklerde dışkı ile atılan yumurtalar başlangıçta embriyo içermeyen formdadır. Çevre koşullarına bağlı olarak 1–4 hafta içinde larva-3 (L3) taşıyan enfektif duruma ulaşırlar. Bu yumurtalar doğrudan yutulabileceği gibi, küçük memeliler ve kuşlar gibi paratenik konakların dokularında kistlenmiş larvalar yoluyla dolaylı olarak da alınabilir.
2. Altı Aylıktan Büyük Köpeklerde
- Larvalar bağırsakta açığa çıktıktan sonra mukozayı geçerek önce karaciğere, ardından akciğer ve kalbe, oradan da sistemik dolaşımla tüm dokulara yayılır (somatik migrasyon).
- Bu yaş grubunda larvalar çoğunlukla hipobiyoz (larval arrest) evresine girer yani larva gelişimini bilinçli olarak durdurur.
- Erkeklerde bu larvalar zamanla ölürken, dişilerde canlı kalmaya devam eder.
- Gebelik döneminde hormon etkisiyle (yaklaşık 42. günden itibaren) latent larvalar aktifleşir:
- Bir kısmı uterusu geçerek fetusun karaciğerine yerleşir (transplasental geçiş).
- Diğer kısmı akciğerlere göç eder, burada L3’e molt (kutikula atımı)
olur ve iki yola ayrılır:- Transmammaryan yol: Meme bezlerine giderek doğumdan itibaren yaklaşık 35 gün boyunca sütle yavruya aktarılır.
- Enterik yol: Bağırsak mukozasına ulaşarak erişkin hale dönüşür.
- Doğum sonrası yaklaşık 25. günden itibaren dişinin dışkısında yumurtalar görülmeye başlar ve 9–108 gün boyunca saçılım sürebilir.
(Centers for Disease Control and Prevention, 2019)
3. Yenidoğan ve Üç Aya Kadar Yavrularda
Enfeksiyonun temel kaynakları:
- İntrauterin bulaş :Fetusta karaciğerde duran Larva-2 formları (L2), doğumla birlikte akciğerlere göç eder, burada L3’e molt olur; trakea-özofageal rota ile mideye ulaşır, L4’e dönüşür ve yaklaşık ikinci haftada ince bağırsakta erişkin forma geçer. Yavru dışkısında yumurtalar doğumdan 21 gün sonra saptanabilir.
- Süt aracılığıyla bulaş : Doğumdan sonraki 35 gün boyunca süte geçen L3’ler, yutulduktan bir hafta sonra ince bağırsakta L4 ve erişkin forma ulaşır; yumurta çıkışı yaklaşık 14. günde başlar.
- Yumurta ile enfeksiyon: Yutulan L2’ler klasik hepatopulmoner (trakeal) göçü izleyerek bağırsakta erişkin forma ulaşır; prepatent süre yaklaşık 28 gündür.
- Paratenik konak enfeksiyonu : Paratenik konak dokularından alınan larvalar da trakeal göçle aynı şekilde gelişimini tamamlar.
4. Üç–Altı Aylık Köpeklerde
Bu yaş aralığında enfeksiyon kaynağı yine yumurta veya paratenik konaktır. Ancak yaş ilerledikçe trakeal göçle erişkin forma geçen larva sayısı azalır, somatik dokularda hipobiyoz baskın hale gelir. Altı ay civarında larvaların neredeyse tamamı dokularda inaktive olur.
5. İnsanlarda Zoonoz
İnsanlar raslantısal konak olarak enfektif yumurta veya larva içeren paratenik konak dokularını (az pişmiş et gibi) yiyerek enfekte olur. Larvalar karaciğer, akciğer, beyin, kas ve göze göç eder, gelişimlerini tamamlamadan visseral veya oküler larva migransı gibi toksokariyazis tablolarına yol açar.
Epidemiyoloji
T. canis yumurtaları; fenol, kresol, etanol veya formalin gibi yaygın dezenfektanlara karşı dirençlidir. Ancak yüksek sıcaklık (>45 °C), aşırı kuruluk, dondurma veya güçlü ağartıcı çözeltiler ile inaktive edilebilir. Serin ve nemli koşullarda ise yıllarca canlı kalabilir, bu da çevresel bulaşmayı artırır.
Dünya çapında yaygın bir popülasyona sahiptir ancak evcil köpeklerin bulunduğu bölgelerde daha çok gözlemlenir. Yoksulluk, kirli toprak, genç yaş ve yüksek evcil hayvan sayısı başlıca risk faktörleridir.
Patogenez
1. Erişkin Parazitlerin Etkileri
- İnce bağırsakta genellikle hafif irritasyon yapar.
- Karın şişliği, ishal, kilo kaybı ve gelişme geriliği görülebilir.
- Yoğun enfeksiyonda bağırsak tıkanması veya perforasyon ölümcül olabilir.
2. Larva Göçünün Etkileri
- Akciğer: Larvalar göç ederken pnömoni, öksürük, hızlı solunum ve burun akıntısı oluşturur; özellikle yeni doğan yavrularda ölüm riski vardır.
- Beyin: Larvalar fokal lezyonlar ve nörolojik belirtiler (epileptik konvülsiyonlar) meydana getirebilir.
- Göz: İmmün yanıt ve vaskülit sonucu anterior üveit gelişebilir.
Klinik Belirtiler
- Patoloji büyük ölçüde larvaların dokular arasında göçü nedeniyle ortaya çıkar.
- Belirtiler larvaların tuttuğu organa ve köpeğin inflamatuar yanıtına bağlı olarak değişir.
- Larvalar dokularda birikerek granülomatöz reaksiyon ve apse oluşumuna yol açabilir.
Tanı
Yavru köpeklerde doğumdan sonraki ilk iki hafta içinde görülen öksürük, hızlı solunum ve pnömoni belirtileri T. canis enfeksiyonundan şüphelenmeyi sağlar. Tanı, dışkıda flotasyon yöntemiyle parazitin yumurtalarının tespit edilmesiyle doğrulanır. Benzer klinik belirtilere yol açabilen diğer bağırsak parazitleri ve solunum yolu enfeksiyonları ayırıcı tanıda dikkate alınmalıdır. Klinik bulguların şiddeti, köpeğin yaşı, bağışıklık durumu ve enfeksiyon yoğunluğuna bağlı olarak değişir.
Korunma
Çevre hijyeni, parazitin yayılmasını önlemede en önemli adımdır; dışkılar günlük olarak toplanmalı ve imha edilmelidir. Yavru köpeklerde, doğumdan sonraki ilk haftalarda intrauterin ve süt yoluyla bulaşan enfeksiyonlar nedeniyle dışkıyla yumurta çıkışını engelleyecek önlemler alınmalıdır. Üç ile altı aylık köpeklerde ise yumurta enfeksiyonlarının önüne geçmek için gıda ve su hijyenine dikkat edilmelidir. Paratenik konaklar ile temas da kontrol kapsamında değerlendirilmelidir.
Tek Sağlık Açısından Önemi
T. canis, köpeklerde sık görülen ve insanlara bulaşabilen bir parazittir. En fazla risk altında olanlar, çocuklar ve bağışıklık sistemi zayıf bireylerdir. Parazitin hayvanlar ve insanlar arasındaki bulaş döngüsü, tek sağlık yaklaşımı çerçevesinde ele alınmalıdır. Kontrol önlemleri arasında çevre hijyeninin sağlanması, dışkıların düzenli olarak temizlenmesi ve uygun veteriner uygulamaları yer alır. Bu tedbirler hem köpeklerin hem de insanların sağlığını korumaya yardımcı olur. Toxocariasis, özellikle düşük sosyoekonomik düzeydeki bölgelerde önemli bir halk sağlığı sorunu oluşturur; bu nedenle tek sağlık yaklaşımıyla yapılan müdahaleler hastalığın yayılmasını etkili şekilde azaltabilir.
Bu blog yazısı Prof. Dr. Ahmet DENİZ tarafından doğrulanmıştır.
Kaynakça
- Burke, T. M., & Roberson, E. L. (1985). Prenatal and lactational transmission of Toxocara canis and Ancylostoma caninum: Experimental infection of the bitch before pregnancy. International Journal for Parasitology, 15(1), 71–75. 20.09.2025
- Toparlak, M., & Tüzer, E. (2012). Veteriner helmintholoji. İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi. 20.09.2025
- Wellcome Collection. (n.d.). Egg of Toxocara canis (unsegmented). Royal Veterinary College. https://wellcomecollection.org/works/adrgn9z9/images?id=f5kuwa9c
- Western College of Veterinary Medicine. (2021, Mart 21). Toxocara canis. University of Saskatchewan. 20.09.2025
- https://wcvm.usask.ca/learnaboutparasites/parasites/toxocara-canis.php
Winders, W. T., & Menkin-Smith, L. (2025). Toxocara canis. In J. StatPearls (Ed.), StatPearls. StatPearls Publishing. 20.09.2025
- Centers for Disease Control and Prevention. (2019, July 9). DPDx – Toxocariasis. https://www.cdc.gov/dpdx/toxocariasis/index.html,
- Centers for Disease Control and Prevention. (n.d.). Toxocariasis [Illustration]. U.S. Department of Health and Human Services. https://www.cdc.gov/dpdx/toxocariasis/index.html
VETEXPLAIN 
Yorum bırakın